?
.......... ..... m. s. ә әд ” ı əəə
“İl
,* ...... ğı — —–—ж-ж-
"5 bz ..... .
ə .—...
- saz “ O ә—–— р ə
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Şəki Редодојј Kolleci
1510 MƏBƏDİ
I kitab
Bakı ddeal-prinb” 2010
— — —.fsqməbəd ——
Müəlliflər: Rafiq Şükürov
Şəki Pedaqofi Kollecinin direktoru | | Ramiz Örsər |
Şəki Pedaqoyi Kollecinin müəllimi, şair
Həyatını miiəllimliyə həsr edən Məsləhətçilər: Nizaməddin Şəmsizadə Filologiya elmləri doktoru, professor insanlar, həqiqətən, fədakar, xalqı- Vaqif Qurbanov | : : i : л– Pedaqoyfi elmlər namizədi, dosent T4, millətinə sədaqətli Vo ey 2 manda qəhrəmanlıq göstərən 11521-
Şükürov Rafiq, Ramiz Örsər Ş86 İŞIQ MƏBƏDİ. Bakı, — lardır. KİDEAL-PRİNT?, 2010, 310 səh.
Biz hamımız həyatımızda əldə Şəki Pedaqofi Kollecinin 90 illik yubileyi münasibəti ilə ok diyimiz nailiyyətlər 2, h ütün varlı-
işıq üzü görən bu kitabda kollecin təşkili, inkişaf tarixi, peda- дојг kollektivi və fəxri məzunları haqqında maraqlı faktlar,
– ео е о си 1
xatirələr və.s öz əksini tapmışdır. slfiza 5012 müəllimə bor V 4
Kitabın hər bir oxucu ilə maraqlı və səmimi həmsöhbət və | . geniş oxucu auditoriyasının marağına səbəb olacağına inanı- Heydər ƏLİYEV 114.
ISBIN: 978995244710 | | Ş 4702060200 122 € dDEAL-PRİNT?, 2010
İşıq məbədi
ҹ 4
Təhsil hər bir dövlətin, ölkənin, cəmiyyətin həyatının fəaliyyətinin mühüm bir sahə- sidir... Cəmiyyət təhsilsiz 11- kişaf edə bilməzə.
Heydər Əliyev
DS £ СУ
7 ——— İşıq məbədi
——.—.
İşıq məbədi -
Uşaqlarımız bilikli olmalı, dünyada gedən prosesləri izləməli, yeni texno10- giyalara sahib çıxmalıdır. İnsan kapita- lı inkişaf etmiş ölkələrin indiki dırımı- ni müəyyən edən amildir. Həmin ölkələr təbii resurslar hesabına yox, intellektual potensiala, yeni texnologiyaların icad ol- masına, tətbiqinə görə inkişaf edirlər. Biz də bu yolu seçməliyik.
İlham Əliyev Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
xü dos ( maxadğən .-.— - S o - ı. " rr — —— ul
İşıq məbədi
— ————— 1510 məbədi ———— = === - 16
Müasir бӧпуада hər bir ölkənin inkişafı, onun dünya birliyinə inteq- rasiyası üçün təhsilin rolu əvəzsizdir. Məhz bına görə Heydər Əliyev Fondu yarandığı lk gündən təhsilə yardımı öz fəaliyyətinin prioritet istiqaməti elan etmişdir.
Mehriban Əliyeva
Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, YUNESKO və 19Е9К0-пип xoşməramlı səfiri, millət vəkili
m ә нын |
“€ XAB —БКж
9
сд
İşıq məbədi
İşıq məbədi
I
-
Гә ил дл a ixtisas təhsilinin keyfiyyətinin təmin olunması bir sıra amillərdən asılıdır. Bu, ilk növbədə təhsil sahəsində dövlət siyasətinin düzgün formalaşdırıl- ması ilə bağlıdır. Təhsildə keyfiyyəti təmin edən ikinci amil dövlət təhsil standartları ilə müəyyənləşdirilən onun
məzmunudur... Bir-biri ilə sıx əlaqədə
olan bu amillər təhsil müəssisəsinin fəaliyyətini keyfiyyət baxımından xarakterizə edir.
Misir Mərdanov
| Təhsil Naziri | = 4 “ə 10 46.
İşıq məbədi
Ön söz əvəzi
Əziz oxucul Sənin üz-üzə, göz-gözə dayandığın (1514 məbədi adlandırdığımız bu kitab Şəki Pedaqofi Kollecinin 90 illik yubileyi ərəfəsində əmələ-ərsəyə gəlmiş bir kitabdır. Müəlliflər yubiley ərəfə- sində kollecin keçdiyi şərəfli inkişaf yolunu araşdırmağı, 90 illiyin zirvə toplantısına sanballı bir hesabat məruzəsi təqdim etməyi məq- səd kimi düşünürdülər. Araşdırmalar, axtarışlar, əldə edilən faktlar, məlumatlar, materiallar, xatirələr və digər mətbu vasitələri bizi vadar etdi ki, onları ümumiləşdirək, sistemləşdirək və belə bir kitabla sizin görüşünüzə gələk. m
Bizim nə qədər dəyərli və faydalı bir iş gördüyümüzü isə son səhifəni də oxuyub qurtaran oxucu özü söyləyəcək.
Kitabı tərtib edən zaman bir məqsədimiz və bir amalımız olub: heç nəyi şişirtmədən, heç nəyi kiçiltmədən hər şeyi, hər bir faktı ol- duğu kimi əziz oxucunun diqqətinə çatdırmaq. Yenə də nəticə çıxar- mağı, münasibət və mövqe bildirməyi, mühakimə yürütməyi də oxucularımızın öhdəsinə buraxırıq. Biz Şəki Pedaqofi Kollecinin 90 illik fəaliyyətinə qiymət verməyi də qarşımıza məqsəd kimi qoyma- mışıq. Bizim ümdə məqsədimiz və vəzifəmiz, sadəcə olaraq, bu işdə oxucularımıza bələdçilik etməkdir. Buna necə nail olub-olmadığımı- zı da kitabı oxuyub qurtaran oxucumuz özü söyləyəcək. Ancaq bir şeyə əminik ki, səbirli olub əlindəki bu kitabı sona qədər oxuyan şəxs hər bir oxucunu özünə çəkən, onun diqqət və marağına səbəb olan hər hansı bir fakt və məlumatla qarşılaşacaq. Bir şeyə də əmi- nik və inanırıq ki, kitabı əlinə götürüb vərəqləyən oxucu onu yarım- çıq qoymayacaq, sonadək oxuyacaq. Buna sərf etdiyi vaxtın itkisi haqqında da qətiyyən düşünməyəcək, əksinə... | –
Bu kitabın bir özəlliyi də ondadır ki, Şəki Pedaqofi Kollecinin fəaliyyəti haqqında ilk dəfədir ki belə bir kitab həm bu həcmdə, həm onun keçdiyi şərəfli yola yaxından bələd olan, həm də onun tarixi inkişafında bilavasitə iştirakı olan müəlliflər tərəfindən təqdim olu- nur. Təbii ki, bu kitab gərgin axtarış və araşdırmaların bəhrəsidir.
“9 12 €”
iəyəməsədl-ıYXxıxıiÜğkÜ)kOXx-(Ğ(0Ö(Ğ(C(XĞUXUXUXUX0X0UXU
Bəs niyə əlinizdəki bu kitabı elşıq məbədi adlandırdıq, elmi- publisistik üslubun daha çox yer aldığı bir kitaba – araşdırmalar toplusuna ad verərkən bədi təsvir vasitəsindən istifadə etdik, adını bədiiləşdirdik – işıq məbədi” ?
Cavabımız çox: sadədir. Yaşadığımız indiki qloballaşma və kompyüterləşmə dövründə həməsrlərimizin və gələcək nəsillərin idra- kına və dərk etməsinə güvəndiyimizə görə.
Ziya, nur sözləri də elə işıq anlamındadır. Ancaq işıq sözünün yaddaşı milli və mənəvi dəyərlərimizin yaddaşından qaynaqlanır, ruhumuzu və beynimizi zorlamadan daha çox qidalandırır. Bütün zamanlarda və məqamlarda, bitkilər aləmində də inkişaf həmişə işı- ğa doğru olmuşdur.
Məbəd sözü də ulularımızın tapındığı, inam, inanc və güvənc yeridir. Məbəd mənəvi dünyamızın beşiyi, ən müqəddəs məkan ol- maqla, iç dünyamızın və mənəviyyatımızın, ruhumuzun qidalandığı Tanrı evidir. Daha başqa şərhə ehtiyac duymadıq.
Bir kitabda Şəki Pedaqofi Kollecinin tarixini, müəllimlərinin əsl maarif fədaisi kimi göstərdiyi fəaliyyətin hamısını əks etdirə bil- məsək də, oxucuda müəyyən təsəvvür yaratmağa çalışdıq. İnanırıq ki, müəyyən zaman kəsiyində kollecimizdə həyata keçirilən işlər haqqında pedaqoii ictimaiyyətə daha geniş məlumatlar çatdırılacaq- dır.
İlk növbədə bizə material təqdim edən hər bir kəsə minnətdar- İlığımızı bildiririk. Ola bilər ki, hansısa materialdan istifadə etməmi- şik və ya istifadə zamanı hansısa xətaya yol vermişik. Söz veririk ki, ikinci kitabda xətalarımızı aradan qaldıracaq, istifadə olunmamış materiallardan da istifadə edəcəyik.
Biz bəzi materialların hazırlanmasında köməklik göstərmiş kollecimizin müəllimləri Pərviz Zeynalova və Rəşid Səmədova min- nətdarlığımızı bildiririk.
Şəki Pedaqofi Kollecinin çoxsaylı fəxri məzunları haqqında öz kitablarında məlumatlara yer vermiş Ələfsər Məmmədova, Fikrət Xalıqova, kollecimizin məzunu olmuş Almaz Qeysər qızına xüsusi minnətdarlıq bildiririk.
Bu kitabda biz də fəxri məzunlarımızın bir qismi haqqında qı-
“Ə 15 €”
—БКк"гР- — —— — İşıq məbəd ——— sa qeydlər verə bildik. Ümidvarıq ki, ikinci kitabda fəxri məzunları- mız haqqında, bütün direktorlarımız və kollecimizin müəllimləri haqqında da daha geniş bilgilər verə biləcəyik. Bu işdə oxucularımı- zın da bizə yardımçı olacağına inanırıq.
Kitabda Nuxa Dövlət ikiillik Müəllimlər İnstitutunun direkto- ru və bir neçə fəxri məzunu haqqında da bəhs etmişik. Çünki Peda- дојг Texnikumla ikiillik Müəllimlər İnstitutu bir binada yanaşı və çox sıxı fəaliyyət göstərmişlər. Biz də bunu nəzərə aldıq. Növbəti ki- tabımızda ikiillik Müəllimlər İnstitutunun fəaliyyətinə də geniş yer verəcəyik.
Əlbəttə, belə bir fikir yaranmamalıdır ki, Şəki Pedaqofi Kolle- cinin tarixi inkişaf yolunu bu kitab tam əhatə edir. Yox, sadəcə bu kitab kollecin fəaliyyətinin bəzi məqamlarına işıq salır. Ancaq, bu kitabın da bir sıra özəllikləri var. Kitaba xas olan lakoniklik, şərh və izahlardakı yığcamlıq, məzmunu qısa, lakin dolğun ifadə etmək keyfiyyəti ondan istifadə edənlərə az bir vaxtda səmərəli nəticələr əl- də etməyə imkan verəcəkdir. İnanırıq ki, bu keyfiyyətlərinə görə bu kitab pedaqoii fikir tariximizi öyrənənlər üçün gərəkli bir məlumat mənbəyi olacaqdır.
Bununla belə təqdim etdiyimiz kitabda müəyyən qüsürlar, yanlışlıqlar da ola bilər. Bunlar ikinci kitabda aradan qaldırılacaq və daha da təkmilləşdiriləcəkdir.
Odur ki, ümumi işimizin xeyrinə materiallarla bağlı mülahizə, rəy və təkliflərinizi bildirməyi Sizdən xahiş edir və əvvəlcədən təşək- kürümüzü bildiririk.
Müəlliflər
PS. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin eOrta ixtisas təhsili müəssisələrinin adlarının dəyişdirilməsi haqqında? 16 iyun 2010-cu il tarixli 112 nömrəli qərarına əsasən Şəki Редадој1 Texnikumu Şəki Pedaqoyi Kolleci adlandırılmışdır. Ancaq biz kitab- dakı materiallarda ayrı-ayrı illərdə texnikumun hansı adlar altında fəaliyyət göstərməsini qoruyub saxlamışıq.
“ə 14 ви
İşıq məbədi | bölmə
Azərbaycan təhsili Heydər Əliyev dühasının işığında
Bu gün ölkəmizdə fəaliyyət göstərən hər bir təhsil müəssisəsi özünün keçmişi, bu günü, uğurları və prob- lemləri ilə Bütöv Azər- baycan təhsilinin tər- kib hissəsi və ya sadəcə özüdür. Ötən XX əsrdə Azərbaycan təhsilinin
ҺР inkişafına mərhələli ra- Ulu öndər Heydər Əliyev Respublika kusdan nəzər salsaq, müəllimlərinin П qurultayında
mb
təhsilimizin inkişafını şərti olaraq iki mər- hələyə ayırmaq olar. Təbii ki, birinci mərhələ XX əsrin əv- vəllərindən 1970-ci ilə qədər olan bir dövrü əhatə edir. İkinci mərhələ isə 1970-ci ildən XXI əsrin ilk illərinə qə- dərki dövrü (Təəssüf ki, 80-ci illərin П yarısı, 90-cı illərin əvvəllərini bu mərhələyə daxil etmək olmaz) əhatə edir. Bu dövrü Azərbaycan təhsilinin inkişafında ən parlaq dövr — Heydər Əliyev dövrü adlandırsaq, yanılmarıq — bu, daha doğru olar.
Azərbaycan dövlətinin qurucusu və böyük fatehi, ümummilli liderimiz, dahi şəxsiyyət Heydər Əliyevin dün-
c
“ə 18 €”
İşıq məbədi
yasını dəyişməsi və bundan doğan hüzn, kədər nə qədər
ağır olsa da, təsəllini onda tapırıq ki, o böyük xilaskar mil- li dövlətçiliyimizə, müstəqilliyimizə dönməz bir xarakter verib, mükəmməl idarəetmə məktəbi yaradıb. Azərbaycan təhsilinin inkişaf strategiyasını müəyyənləşdirib, bütöv bir yeni tipli gənc rəhbər kadrlar nəsli tərbiyələndirib... Ən nəhayətdə isə bütün deyilənlərin yenilməz zirvəsi olan müasir lider — bü gün özünün əsəri olan Azərbaycan döv- lətinə rəhbərlik edən İlham Əliyevi yetişdirib.
Heydər Əliyevin istər sovetlər dönəmində, istərsə də müstəqillik dövründə doğma Azərbaycana və xalqımıza göstərdiyi xidmətləri saymaqla qurtarmaq olmaz. Buna cild-cild kitablar həsr etmək gərəkdir. Bizim məqsədimiz bu yazıda böyük şəxsiyyətin təhsil, elm və mədəniyyətin inkişafına göstərdiyi diqqət və qayğıya kiçik bir ekskurs etmək, bunların fonunda 90-cı illərdə və ondan sonra 90 illik yubileyini qeyd etməyə hazırlaşdığımız Şəki Pedaqofi Texnikumuna və onun pedaqofi kollektivinə göstərdiyi diqqət və qayğısını bir daha gənc nəsillərin yaddaşına çat- dırmaqdır.
Ulu öndər sovet dönəmində respublikaya rəhbərlik etməyə başladığı ilk illərdən təhsilə, xalqın maariflənməsi- nə böyük önəm verdi. Bütövlükdə ölkəmizdə təhsil şəbə- kələrinin genişləndirilməsinə, təhsilin keyfiyyətinin yük- səldilməsinə diqqət və qayğını artırdı. Ölkədə təhsilin stra- tefi önəm daşıdığını hər kəsin diqqətinə çatdırmaqla, ha- mıdan da bu işə böyük diqqət və qayğı tələb edirdi. Təsa- düfi deyil ki, Azərbaycan təhsili XX əsrin 1970-ci illərinə qədərki mərhələdəki inkişafından ikinci dövrdə — Heydər Əliyevin ölkəyə rəhbərliyi illərində dəfələrlə çox, həm də planlı və dinamik şəkildə yüksələn xətlə inkişaf etdi. Hey- dər Əliyev ölkəmiz üçün yüksək ixtisaslı mütəxəssislərin
“Ə 16 €£”Z
— — — — —— —— —— işıq məbəd —————- hazırlanmasını xüsusi nəzarətə götürdü. 1970-ci ilə qədər Azərbaycandan kənarda SSRİ-nin aparıcı ali məktəblərinə təhsil almağa gedən gəncləri barmaqla saymaq olardı. Hər sahədə olduğu kimi ümumi təhsil işində də pərakəndəlik, yalançı planlaşdırma hökm sürürdü. Təhsil, təlim-tərbiyə işindəki pərakəndəliyi Heydər Əliyevin işləyib hazırladığı xüsusi proqram və sistemli fəaliyyət əvəz etdi. O vaxtdan hər il Azəbaycandan yüzlərlə gənc keçmiş SSRI-nin apa- rıcı ali məktəblərinə və elm mərkəzlərinə təhsil almağa göndərildi. Böyük öndərin Azərbaycan rəhbəri seçilməsin- dən cəmi üç il sonra bu iş artıq müsbət bir tendensiya şəklini almışdı.
Hər dərs ilinin başlanmasından əvvəl — avqust ayının üçüncü ongünlüyündə İttifaqın başqa şəhərlərinə təhsil almağa göndərilən gənclərlə respublika rəhbərinin şəxsən görüşməsi, onların qarşısında çıxış etməsi, məsləhət və tövsiyyələrini verməsi dahiyanə bir uzaqgörənlik və böyük millətsevərliyin ifadəsi idi. Respublikamızdan kənarda təhsil almağa gedən gənclərin bütün məişət qayğıları da ölkə başçısı ilə görüşə qədər Təhsil Nazirliyi və ayrı-ayrı ra- yon rəhbərləri tərəfindən öyrənilir və dərhal yerinə yetiri- lirdi. Bunu böyük öndər belə tələb edirdi.
1970-ci illərdən üzübuyana respublikadan kənarda təhsil almağa göndərilənlərin dinamikasına nəzər salsaq belə bir mənzərənin şahidi olarıq: Əgər 1970-ci ildə belə gənclərin sayı 50 nəfər idisə, 70-ci illərin sonunda biz bu rəqəmin 800-900 nəfərə çatdığını görürük. 80-cı illərin əv- vəllərində isə artıq respublikadan kənarda təhsil almağa göndərilən gənclərin sayının 1400 nəfərə çatdırılmasına nail olunmuşdu. Burda bir incə məqama da diqqət yetir- mək lazımdır ki, həmin gənclərin təqribən 400 nəfəri hər- bi məktəblərdə təhsil alırdı. Uzaqgörən şəxsiyyət bu yolla
“9 17 AQ”
İşıq məbədi ölkənin kadr potensialını, intellektual bazasını möhkəm- ləndirmək üçün həmin illərdə respublikadan kənarda 15 mindən artıq yüksək ixtisaslı mütəxəssis hazırlanmasına nail olmuşdu. Bu, bizim Azərbaycandan kənarda ölkəmiz üçün ən gərəkli, kəskin tələbat olan ixtisaslar üzrə mütə- xəssislər hazırlayan bir böyük ali məktəbimizin olmasına bərabər idi. Respublika rəhbəri həmin gəncləri oxumağa göndərməklə kifayətlənməyib, onların həm təhsil aldıqları illərdə üzləşdikləri problemlərin həlli ilə maraqlanır, həm də ali təhsildən sonra xalqa və dövlətə səmərə verə bilən işlə təmin edilmələri üçün xüsusi tapşırıqlar verir və onla- rın yerinə yetirilməsinə bilavasitə nəzarət edirdi. Ən əsası da odur ki, respublikadan kənarda təhsil alan hər bir gən- cin dəqiq uçotu aparılır, onların heç biri ulu öndərin diq- qət və qayğısından kənarda qalmırdı. Məhz həmin uzaqgö- rənliyin nəticəsidir ki, bu gün müstəqil Azərbaycanda xalq təsərrüfatının və dövlətin idarə olunmasında kadr çatış- mazlığı hiss olunmur. Burada onu da qeyd etmək yerinə düşərdi ki, Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə keçmiş İttifaqın böyük şəhərlərində təhsil almağa göndərilən, lakin təhsili- ni başa vurduqdan sonra bu və ya digər səbəbdən Azər- baycana qayıtmayan gənclərimiz də bu gün çox gərəkli bir işlə məşğuldurlar. Onlar dövlət başçımızın böyük uzaqgö- rənliklə hələ 1970-ci ildən başlayaraq formalaşdırdığı Azərbaycan diasporunun fəal üzvləri, millətimizin layiqli təmsilçiləri, xalqımızın sözünü deyən mühüm qüvvələrdir. Bizim indi görüb duyduqlarımızı uzaqgörən şəxsiyyət 1970-ci illərdən başlayaraq təməlini qoymuş, çox böyük uzaqgörənliklə bugünkü diasporanın formalaşmasına münbit baza və zəmin yaratmışdır.
Çox təəssüf ki, bu ənənə 1980-ci illərin ikinci yarısı, 90-cı illərin əvvəllərində respublikamızın o dövrkü rəhbər-
“ə 18 су
—— — — — — — — — — —— İşıq məbədi —— lərinin işbilməzliyi və səhlənkarlığı nəticəsində pozuldu və yaradılmış bu möhtəşəm ənənə səngiməyə başladı. Elə burada o vaxtlar çalışdığım, indi isə 90 illik yubileyini qeyd etməyə hazırlaşdığımız Şəki Pedaqofi Texnikumunun da taleyinə qara ruzigarlar əsdi. Hansısa qüvvələrin əli ilə 1987-ci ildən fəaliyyət göstərən (insafən də yaxşı fəaliyyət göstərən), öz ənənələri olan, respublikamızın, o cümlədən onun hüdudlarından kənarda fəaliyyət göstərən ümum- təhsil müəssisələri üçün yüksək ixtisaslı ortapillə mütə- xəssislər hazırlayan bu dövlət müəssisəsi qapadıldı. O vaxtlar respublikada bunun səbəblərini izah edən bir kim- sə tapılmadı. Böyük bir pedaqofi kollektiv, həm də yüksək təhsil vermək ənənəsi olan bir pedaqofi kollektiv ölkədə gündən-günə genişlənən işsizlər ordusuna qoşuldu. О vaxt texnikumun bazası əsasında Məişət Xidməti Texni- kumu yaradıldı ki, onun da maddi texniki bazası sıfırdan yaradılmalı idi. Xalq Cəbhəsinin hakimiyyətdə olduğu i- lərdə isə yeni yaradılan texnikum bir az da gülünc vəziy- yətə düşdü. 1990-cı illərin ilk illərində ölkə həyatının di- gər sahələrində olduğu kimi, təhsil sahəsində də çox acı- nacaqlı vəziyyət mövcud idi. Təhsil işi pozulmuş, məktəb- lərin fəaliyyəti zəifləmiş, iflic vəziyyətinə düşmüş, bəzi təh- sil müəssisələri ümumiyyətlə öz işini dayandırmışdı. Oz- başınalıq, səriştəsizlikdən qaynaqlanan anarxiya, haki- miyyətsizlikdən rişələnən reketçilik, adam oğurluğu o qə- dər xof, vahimə yaratmışdı ki, bəzi hallarda valideynlər uşaqlarını məktəbə göndərməyə ehtiyat edirdilər.
1993-cü ildə Heydər Əliyevin hakimiyyətə yenidən qayıdışı cəmiyyətin bütün sahələri kimi, Azərbaycan təh- silini də üzləşdiyi bəlalardan xilas etdi. Hər cür mənfi pro- seslərin qarşısı qətiyyətlə alındı. Ölkədə qayda-qanun, əmin-amanlıq və ictimai-siyasi sabitliyin bərqərar edilmə-
“ə 19 7”
ју
” Ы | | | i .Ş iz: | 4 6" ыы. öd Бә 2 2 2 ? 4 иј ә “22, . 3 иә 4 "= ә
)
| 2 üm R * b -.
Ulu öndər Heydər Əliyev, Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Şəkidə. 2002-ci il
si nəticəsində digər sahələrdə olduğu kimi, təhsil sahəsin- də də normal fəaliyyət üçün şərait təmin edildi, tərəqqi və inkişaf üçün əsaslar yaradıldı. O vaxtdan bütün təhsil or- qanlarımız və müəssisələrimiz normal fəaliyyət göstərir, uşaqlar, gənclər sərbəst təhsil alırlar.
Uzaqgörən, dahi şəxsiyyət Heydər Əliyevin hakimiy- yətə ikinci qayıdışından sonra, məhz onun xidmətləri sa- yəsində Şəki Pedaqofi Texnikumunun da əlindən alınmış hüquqları özünə qaytarıldı. Şəki Pedaqofi Texnikumu 1994-cü ildən yenə əvvəlki kimi ölkəmizin şimal bölgəsi üçün yüksək ixtisaslı orta pillə pedaqofi kadr hazırlığı 151- ni çox uğurla davam, etdirir.
Heydər Əliyevin ikinci dəfə respublika rəhbərliyinə
“9 20 €”
İşıq məbədi —————
İşıq məbədi . qayıdışından sonra əvvəlki ənənə bərpa. olundu. Ölkəmi- zin və təhsilimizin tarixində böyük yeri olan həmin mütə- rəqqi ənənə respublikadan kənarda mütəxəssis hazırlığı təcrübəsi ümummilli liderimizin diqqət və qayğısı sayəsin- də son 10 ildə daha əhatəli, daha sanballı şəkildə davam etdirilməkdədir.
Hazırda minlərlə azərbaycanlı gənc Türkiyə, ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa, Rusiya, Çin, Misir, Çexiya, Ko- reya, Macarıstan – bütövlükdə isə dünyanın 40-а yaxın öl- kəsində təhsil alır. Respublikamızın ali məktəblərinə hər il orta hesabla 25 mindən çox, texnikum və kolleclərinə isə 10 minə yaxın gənc qəbul olunur. Bütün bu göstəricilər bu günün reallıqlarıdır. Bütün bunlar son on ildə respub- likamızın təhsil həyatında əldə edilən ən əhəmiyyətli nai- İiyyətlərdəndir.
Heydər Əliyev vaxtı ilə çox sərrast bir fikir söyləmiş- di. “Başqa sahələrdə geriliyə, çatışmazlığa müəyyən qədər dözmək olar, o halların vurduğu zərərləri tezliklə aradan qaldırmaq olar. Amma xalqın, millətin təhsil sistemini qır- maq olmaz. Bu elə bir işdir ki, ardıcıl surətdə davam et- məlidir. Bir il belə fasilə olsa, xalqa, millətə böyük zərbə- lər vura bilərə.
Ulu öndər təhsili cəmiyyət həyatının ən öncül strate- fi əhəmiyyətli sahəsi hesab edirdi. О, iqtisadiyyatın da, cə- miyyətin başqa sahələrinin də təhsilə əsaslandığını, onun üzərində qurulduğunu vurğulayaraq göstərirdi ki, əgər bi- zim yüksək təhsil potensialımız, güclü kadr potensialımız, olmasa biz nə iqtisadi potensiala, nə elmi potensiala, nə də sosial potensiala malik ola bilmərik. Yaxşı təhsil ölkənin inkişafı üçün yaxşı əsas yaradılması deməkdir...Hər bir xalqın səviyyəsini onun bilik səviyyəsi müəyyən edir. Bilik
“о 21 €”
— ———— İşıq məbədi səviyyəsinə nail olmaq
üçün isə təhsil ardıcıl surətdə inkişaf etdiril- məlidir.
Heydər Əliyevin çı- xışlarında, söhbətlərin- də, müsahibələrində, məruzələrində təhsilin fəlsəfi mahiyyəti və stra- : teli əhəmiyyətinə dair bu cür deyimlərə tez-tez rast gəlmək olar, təhsil işçilərimizə, müəllimlərə və gənclərə ünvanlanan çoxlu ibrətamiz nəsihət- lərlə qarşılaşmaq olar.
Heydər Əliyev Azər- baycan təhsilini inkişaf etmiş dünya dövlətləri- nin təhsil standartları ilə əlaqələndirmək, son nəticədə isə həmin standartlara cavab verən milli təhsil sistemi yaratmaq üçün mükəmməl bir islahat proqramı- nın hazırlanmasına və həyata keçirilməsinə nail olub.
Heydər Əliyev təhsil islahatının həyata keçirilməsinə diqqət yetirməklə, təhsil ocaqlarına qayğı göstərməklə ya- naşı, tələbə-gənclərin sosial problemlərini də unutmurdu.
O, eAzərbaycan Respublikasının ali məktəb tələbələ- ri üçün Prezident təqaüdünün təsis edilməsi haqqındaə 3 sentyabr 2001-ci il tarixli fərmanı ilə ölkənin ali məktəb- lərinə qəbul imtahanlarında ən yüksək nəticə göstərmiş tələbələr üçün Prezident təqaüdü təsis edib. Bu, postso-
Ulu öndər Heydər Əliyev Respublika müəllimlərinin H qurultayında
ə 22 €”
—— — — —— — — — — İşıq məbədi vet məkanında heç bir yerdə analoqu olmayan çox müdrik və hümanist bir tədbirdir. Mil- li liderimizin bu qayğısı gənclə- rimizin təhsili üçün daha əlve- rişli şərait yaradılmasına, on- ların təhsilə olan həvəslərinin daha da artırılmasına yönəlib YƏ Busə
Heydər Əliyev vaxtı ilə de- mişdir: eMən həyatımın qalan hissəsini də xalqıma bağışlayı- ramə. Dahi şəxsiyyət həqiqətən
də öz həyatını bütövlükdə Mehriban Əliyeva
Azərbaycan xalqının azadlığı- Heydər Əliyev Fondunun na, müstəqilliyinə və xöşbəxtli- prezidenti, YUNESKO və yinə sərf etdi, ömrünü şam ki- (İSESKO-nun xoşməramlı
mi sonadək əritdi, ancaq sön- səfiri, millət vəkili
mədi, işığa, nura, məşələ çevri- lərək insanların qəlbində əbədi məskən saldı... | Bu gün bir həqiqətdir ki, Heydər Əliyevin vəfatı tari- xindən illər ötdükcə, biz o tarixdən uzaqlaşdıqca, o nadir şəxsiyyətin böyüklüyü, onun ən uca zirvədə qərarlaşdığı daha aydın görünür. Biz ulu öndərin cismani ölüm tari- xindən nə qədər uzaqlaşırıqsa, bir o qədər də onun ideya- larına yaxınlaşır, onun arzularına qovuşuruq. Heydər Əl- yev dühasının işığı, nuru bizi daha aydın sabahlara – П- hamlı gələcəyə aparır. Memarı və qurucusunun da özü о1- duğu müstəqil Azərbaycanımıza rəhbərlik edən İlham Əli- yev dövlətçiliyimizlə yanaşı, təhsilimizi də günü- -gündən irəli aparır. m “Yeniləşən Azərbaycanda yeni məktəbə layihəsini fan-
İşıq məbədi tastik sürətdə həyata keçirən Heydər Əliyev fondu, bu fondun prezidenti, İSESKO və YUNES- KO-nun xoşməramlı səfiri, mil- lət vəkili Mehriban xanım Əliye- va Heydər Əliyev ocağının istisi- ni, nurunu və işığını çox böyük həvəs və cəsarətlə Azərbaycan xalqına çatdırır.
Azərbaycanda Təhsil haq- qında qanunun qəbul edilməsi də əsası Heydər Əliyev tərəfin- dən qoyulmuş dövlət siyasətinin Təhsil naziri Misir Mərdanov "OTmalaşdırılması və Azərbay-
Şəki məktəbliləri arasında Can təhsilinin hazırlanmış Milli Strategiyanın tətbiqi işinin hə- yata keçirilməsi nümunəsidir.
İnanırıq ki, illər keçdikcə Azərbaycan təhsili Heydər Əliyev dühasının işığında qabaqcıl dünya təhsil sisteminə inteqrasiya olunacaq, gündən-günə yeniləşən və çiçəklə- nən ölkəmizin təhsil sistemində daha möhtəşəm uğurlar qazanılacaqdır. Bunu Təhsil Nazirliyinin həyata keçirdiyi tədbirlər, hörmətli təhsil nazirimiz Misir Mərdanovun С̧1- xışları, fəaliyyəti də sübut edir.
Ən başlıcası isə ümummilli liderimiz, dahi şəxsiyyət, ulu öndər Heydər Əliyev dühasının işığı bir mayak kimi
Azərbaycan təhsilinə sürətli inkişaf və nailiyyətlər yolunu göstərir.
İşıq məbədi
il bölmə
“Tü ..i —– XIX yüzillikdə və XX yüzilliyin əvvəllərin ” Şəkidə təhsilin vəziyyətinə dair
Zəngin tarixə malik olan Şəki Azərbaycanın qədim səhərlərindən biridir. Vaxtı ilə Nic, Qəbələ, Oğuz, Cəfəra- bad və Göynük nahiyyələrinin inzibati mərkəzi olan kəl ki şəhəri respublikamızın ən səfalı, dilbər güşələrindən nar” bir fərziyyə vardır ki, şəhərin adı eramızdan әҹ- vəl VII əsrdə Azərbaycan ərazisinə gəlib əsrlər boyu bura-
saklarla bağlıdır. | | m илы dair x. rə lli onun adı müxtəlif çarə lərdə işlənmişdir. Şəki şəhəri uzun müddət Nuxa da ad- landırılmışdır. Doğrudur, XTII əsr də daxil olmaqla şəhərin adı mənbələrdə və rəsmi sənədlərdə Şəki idi, Rusiyaya yi ləşdirildikdən sonra da xanlığın ərazisi inzibatı ə. maq etibarı ilə rəsmən Şəki əyaləti adlanırdı. Yalnız 1 - cı il inzibatı islahatı ilə bütün əyalətə Nuxa qəzası, qəza- nın mərkəzinə isə Nuxa adı verilmişdir. Bu hecdə o ә deyildir ki, Nuxa adının mənşəyi "nən XIX əsrlə bağlıdır. X əsrdə məlum olmuşdur.
нән ərazisi Xan yaylağı dağının cənub-şərq ya- maclarından başlayıb dağətəyi düzənliyinə enir. Səhər də- niz səviyyəsindən 675 metr yüksəklikdə yerləşir. -
Şəki yaşıllıq və gül-çiçək şəhəri olmaqla yanaşı, həm də böyük bir sənətkarlar şəhəri idi.
“ə 28 €”
İşıq məbədi
Hər il İtaliyadan, Fransadan, yaxın və uzaq Şərq öl- kələrindən Şəkiyə yüzlərlə tacirlər gəlirdi. Onlar gətirdiklə- ri müxtəlif sənaye və ərzaq mallarının müqabilində Şəki- nin əla növ baramasını, ipəyini və ipəkdən hazırlanmış məhsulları alıb öz ölkələrinə aparardılar.
İpəyi ilə dünya şöhrəti qazanmış Şəki qəzasında ötən əsrin əvvəllərində 60-dan çox buxarla işləyən baramaaçan fabrik, müxtəlif zinət və məişət əşyaları hazırlayan emalat- xanalar var idi.
Təsadüfü deyil ki, Şəki ipəyi Moskva və London sər- gilərində həmişə yüksək qiymətləndirilmiş, qızıl və gümüş medallara, tərifnamələrə layiq görülmüşdür.
Bu günə qədər gəlib çatmış bir sıra memarlıq abidə- ləri, maddi mədəniyyət və sənət əsərləri şəkililərin fitri is- tedada, incə və bədii zövqə, yüksək sənətkarlıq qabiliyyə- tinə və incə yumora malik olduqlarını göstərir. Buna bax- mayaraq Şəki qəzası XIX əsrin sonları və XX əsrin əvvəllə- rində maarif sahəsində geridə qalmış rayonlardan biri idi. Burada da əhalinin böyük əksəriyyəti savadsız idi. Savad- SIZ və avamlığın təzahürü olan hər cür nadanlıq, cəhalət kök salmışdır. İnsanlıq, ləyaqət ayaqlar altında idi. Buna da başlıca səbəb o zamankı üsuli-idarə, savadsızlıq və avamlıq, bir də xalqın məişətində və şüurunda möhkəm- lənmiş dini xurafat idi. Sadə bir məktub yazmağa ehtiyacı olan kəndlilər məscid hücrələrində və sair tinlərdə oturan mirzələrlə görüşmək üçün Şəkiyə (səhərə) gələrdilər. Saat- larla, bəzən də günlərlə buna vaxt sərf edərdilər. Rayonda maarifin bu qədər geridə qalmasının əksinə olaraq, cəha- lət, avamlıq bir o qədər dərin kök salmışdı.
Dövlət tərəfindən xalqın qayğısına fikir verilmədiyi ki-
—— — ——— — — — — İşıq məbədi ..
mi, onun maariflənməsi qayğısına da qalan yox 10. O za- man Şəki qəzasında 130-a yaxın məscid var idi. Bunlar- dan 26-sı şəhərdə, 99 məscid isə kəndlərdə dini təbliğatla məşğul olurdu. Din xadimləri məscid və onların nəzdində- ki mollaxanalarda öz xeyirlərinə fəaliyyət göstərirdilər. Yaşlılar arasında dini təbliğ etmək vəzifəsini məscidlər, gənclər və yeniyetmələr arasında isə mollaxanalar həyata keçirirdi. eMollaxanaə və ya. “МоПа məktəbi adlanan bu darısqal, lüzumsuz qurumların işləri xod gedirdi. —.. mollaxanalarda çalışan mollalarla tək-tək ..—.. görü- şər, haqq danışar, övladını oraya oxumağa göndərərdilər. Oxu müddəti müəyyən deyildi. Bu hücrələrdə oxuyanlar 5 il, 7 il, hətta 8-9 il həmin hücrələrə gedər, bir neçə məna- sını bilmədiyi sözləri əzbərləməkdən başqa bir şey öyrənə bilməzdilər.
Görkəmli müəllim, metodist alim və yazıçı, Şəkidə pedaqofi məktəbin ilk təşkilatçılarından olan Rəşid bəy Əfəndiyev 1870-ci ildə Şəkidə daxil olduğu mollaxa- nanı belə təsvir edirdi. “О zaman həmin məscidin həyətində olan hücrələrin hərəsində bir məktəb açılmışdı. Bu hücrələr dar, yeri torpaq olan bir otaqdan ibarət idi, | həsirlə döşənmiş olduğu halda, Rəşidbəy Əfəndiyev
id həyətinə baxan bir qapısı | unun. pəncərəsi var idi. Bu məktəbin (mən binəva Rəşid) 8 il şagirdi olmuşamp.
İşıq məbədi —
Məscidlərdən başqa ayrı-ayrı evlərdə də qızlar və oğ-
lanlar üçün bu tipdə olan eməktəblərə az deyildi.
XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrində olduğu kimi Şəkidə də təhsil məsə- ləsi özbaşına buraxılmışdı. Bu mollaxanalar ancaq din və şəriət qanunlarını öyrətməyi, təbliğ etməyi qarşısına məq- səd qoymuşdu, mollaxanalarda dünyəvi elm, ayrı-ayrı fən- lər tədris edilmirdi.
Mollaxanalarda verilən təhsil heç bir proqrama əsas- lanmayan təhsil idi. Bir az savadı olanlar da öz evlərində dərs verirdilər. Xüsusi evlərdə olan məktəbdarların yanın- da oğlan və qızlar da oxuyurdular. O məktəblərin əsas dərsliyi Quran və ərəb-fars dillərində yazılmış şeir kitabla- = гиздал ibarət idi. Şagirdlərin yaxşı bilik və qavrama qabi- liyyətlərindən asılı olmayaraq hamı həmişə eyni dərslik- dən istifadə edirdi. Tədris üsulu isə əsasən cMəşqə və bu üsul ilə yazı yazdırmaqdan, biri də, müəllimi təqlid etmək- dən ibarət olmuşdur. Şəkidə tək-tük də olsa belə təlim- tədris üsuluna etiraz edənlər olurdu. Belə adamlar isə tə- qib edilir və falaqqaya salınıb çubuq vurulmasından yaxa. qurtara bilmirdilər.
XX əsrin əvvəllərində də Şəkidə təlim uzun müddət dalaqqaə dövrü keçirmişdir. XX yüzilliyin ilk onilliklərində də Şəki maarifi yenə sönük olmuş, bu zaman təlimdə iki məqsəd güdülmüşdür. Bir tərəfdən çar-mülkədar qanun- larını öyrətmək və onları müdafiə etmək, digər tərəfdən isə rus dilində savad vermək də tədrisə daxil edilmişdi. Bu il- lərdə Azərbaycanın tək-tək ziyalılarının təşəbbüsü ilə mol- laxanalarla yanaşı üsuli-cədid məktəbləri təsis edildi.
Şəkidə cüsuli-cədidə üzrə dərs keçməyə başlayan ilk
— — — — — — — — — — İşıq məbədi məktəb 1831-ci ildə açılmış qəza məktəbi olmuşdur. Bu məktəbdə şəriət dərsləri ilə yanaşı ana dili, hesab, hüsnxət, sonralar coğrafiya, həndəsə və tarix fənləri də tədris edilmişdir. Həmin məktəb üç sinifdən ibarət idi və | orada üç nəfər müəllim işləyirdi. | 1833-cü il hesabatına əsasən o ildə, qəza məktəbin- də təhsil alanların sayı 29 nəfər olmuş və onlardan 21 nə- fəri tacir balası 141. 1844-cü ildə bu məktəbdə oxuyanların sayı 50 nəfə- rə çatmışdısa da, siniflərin sayı eynilə qalmışdı. M.F.Axundov və Rəşid bəy Əfəndiyev də mollaxana- dan sonra bu məktəbdə təhsillərini davam etdirmişlər. “Kecən əsrin 40-cı illərinə aid məlumatda isə istər Şəki şəhərində, istərsə də Şəki qəzasında daha çox məktə- bin fəaliyyət göstərməsinə rast gəlirik. Məsələn. 1842-ci ilə aid bir rəsmi arxiv sənədində, bu vaxt təkcə Nuxa (Şəki) şəhərində 60 müəllimin rəhbərliyi altında 60 məktəbin о1- duğu və burada 500 şagirdin oxuduğu, Şəki qəzasında isə120 müəllimin fəaliyyət göstərdiyi 120 məktəbdə 900 şagirdin təhsil alması göstərilmişdirə." | Bu dövrdə Şəkidə emilli məktəbə adını daşıyan təlim ocaqları da açılmışdı. Bu məktəblərdə oxu və yazı təlimi aparılırdı. Həmin məktəblər dfalaqqaə dövründən qalan müəllimlərin əlində idi. Belə məktəblər XX əsrin 20-ci illə- rinə qədər fəaliyyət göstərmişdir. Bu dövrdə dini mərasim- lərin geniş şəkildə qeyd edilməsi, emüqəddəsə yerlərə — yiş, çoxarvadlılıq, azyaşlı qızların ərə verilməsi geniş vüsə almış bir ənənəyə çevrilmişdi.
: H.Əhmədov, S.Əfəndiyev: (150 yaşlı Şəki məktəbiə, Maarifə nəşriyyatı,B.1983, səh14.
İşıq məbədi cXIX əsrin ortalarından başlayaraq Azərbaycanın məktəb təhsili tarixində ilk dəfə olaraq texniki peşə təhsi- li müəssisələri yaradıldı. Bu tipli peşə-sənət məktəblərinin ilk nümunəsi 1843-cü ildə eSəkidə Təcrübi ipəkcilik mək- təbi adı ilə açılmışdı. eRus-Azərbaycan məktəblərinin yaradılmasının hə- qiqi tarixi və gələcək inkişafı Tiflis Müəllimlər İnstitutunun məzunları H.Mahmudbəyov və S.Qənizadənin adları ilə bağlıdır. Onların 1887-ci ildə Bakıda təsis etdikləri rus- Azərbaycan məktəbində rus məktəblərindən fərqli olaraq Azərbaycan dilinin tədrisi məcburi fənlər sırasına daxil edilmişdir. Tezliklə Bakıda belə məktəblərin sayı 6-ya catdı. Naxçıvan (1894), Nuxa (1894), Şuşa (1896), Salyan (1896) və Gəncədə (1899) də rus-Azərbaycan məktəbləri fəaliyyətə başladı”.? XIX əsrin ikinci yarısında 1882-ci ildən başlayaraq Şəki şəhərində və qəzanın böyük kəndlərində ikisinifli rus- tatar (azəri) məktəbləri, qızlar və oğlanlar gimnaziyası, sə- nət məktəbi kimi maarif ocaqları açılmışdısa da, onların hər biri bir-iki il fəaliyyət göstərdikdən sonra rühanilərin hökmü ilə qapadılmışdı. Bu məktəblərdə oxuyanların ək- səri isə bəy, xan və tacir balaları idi. Arxiv materialların- dan əldə etdiyimiz məlumatlara görə çar hökuməti zama- nı Şəki qəzasında 16 məktəb olmuş və bu məktəblərdə 800-ә yaxın şagird, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ha- kimiyyəti zamanı Şəki qəzasında 29 məktəb mövcud ol-
- Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. “Аләграусап Milli Ensik- lopediyası? elmi mərkəzi. B. 2007. səh 682 “ Yenə orada. səh.680
“о ӘО oq2
İşıq məbədi | | muş və bu məktəblərdə 1200 ә təhsil almışdır ki, on- fəri qızlar olmuşdur. — ildə Şəkidə əhalinin sayı 837003 nəfər ol- muş, 1916- cı il yanvarın 1-də isə 52243 nəfərə catmışdır. Çarizmin yerli xalqların mədəniyyətinin inkişafına mane olmasına baxmayaraq, Azərbaycanın ticarət və 89- nətkarlıq mərkəzlərindən biri olan Şəkidə maarif və — niyyəti inkişaf etdirmək yolunda. bəzi addımlar ју Əhalisinin əksəriyyəti savadsız olan Şəkidə 1831-ci ildə i açıldı. | ин -— ildə bir cox qəza məktəbi, o cümlədən Şəki qəza. məktəbi üçsinifli oldu. Qəza məktəbindən başqa — də xüsusi şəxslərə məxsus və məscidlər nəzdində məktə - lər var idi. Bu məktəblərdə əsasən şəriət dərsləri keçirilir- ü 1898-ci ildə şəhərdə yeni bir məktəb 7 rus-tatar (azərbaycanlı — M.İ.) məktəbi açıldı. 1904-cü ildə fəaliyyət göstərən 6 ibtidai məktəbdə 772 şagird təhsi ә ian ildə Şəkidə artıq 10 oğlan, 2 qız ibtidai mək- təbi fəaliyyət göstərirdi. 1910-cu ildə eŞəki şəhəri və qəza müsəlman əhalisi arasında savad yayan Nuxa cəmiyyətiş yaradıldı. Cəmiyyət müsəlmanlar arasında rus və dözmə qAzərbaycan dillərində savad və ibtidai təhsil yaymağın - qarşısına məqsəd qoyur. Cəmiyyət fəaliyyətdə olan — lərə kömək etmək, öz vəsaiti hesabına yenı məktəb və məd- rəsələr açmaq, cəmiyyət nəzdində oxu zalı — kitabxana aç- maq, mühazirələr, axşam kursları təşkil etmək, teatr m. şaları qoymaq, ədəbi gecələr kecirmək, yoxsul uşaq .. məktəbə daxil olmağa, təhsillərini davam etdirməyə kömə göstərmək, dərsliklər nəşr etmək və onları uşaqlara pulsuz
“Ə öl €”
İşıq məbədi paylamaq, məktəbləri yaxşı bitirmiş uşaqlardan müəllimlər hazırlamaq və.s. işləri görməyi öhdəsinə götürürdü.
1914-cü ildə Şəkidə ali tipli ibtidai məktəb açıldı.
1916-cı ildə şəhər nümayəndələrinin xahişi ilə Azər- baycanlı qızların təhsil alması ücün Müqəddəs Nina xey- riyyə cəmiyyəti nəzdində qadın məktəbi асидә."
Dövlət hesabına saxlanılan məktəblərdən başqa Şəki şəhərində iki milli məktəb də var idi. Sibqətə 1909-cu ildən 1912-ci ilə kimi, eVətənə məktəbi isə 1916-cı ildən 1920-ci ilə kimi fəaliyyət göstərmişdir. Bu məktəblərin maliyyə xər- ci cəmiyyəti-xeyriyyənin hesabına ödənilmişdir.
O vaxtkı məktəblərin vəziyyətini çətinləşdirən və ək- sər hallarda onların bağlanmasına səbəb olan amillərdən biri də müəllim heyətinin çatışmaması idi. Fəaliyyət göstə- rən məktəblərin hamısında mollalar, qəza məktəbinin və ya ikisinifli məktəblərin məzunları və nadir hallarda kə- nardan dəvət edilmiş orta və natamam ali təhsili olan şəxslər müəllimlik edirdilər.
1882-1884-cü ildən sonra Qori seminariyasının Azərbaycan şöbəsini bitirmiş və yaxud İstanbul darülmü- əllimində təhsil almış tək-tək müəllimlərə rast gəlmək mümkün idi.
Qori seminariyasının Azərbaycan (tatar) şöbəsi və rus-tatar məktəblərinin təsiri ilə Azərbaycanda, o cümlə- dən Şəkidə də köhnə məscid məktəbləri və məscidlərin ya- nında olan mollaxanalar tədricən bağlanmağa başladı. Rühanilərlə yeni fikirli və müasir təhsilli müəllimlər ara- sında mübarizə kəskinləşdi. Mollalar əhali arasında müəl-
: Şəki. eElmənəşriyyatı, B.1988.səh.19-21
İşıq məbədi limləri nüfuzdan salmaq üçün: cMüəllimlər namaz qılmır, oruc tutmur, şapqa qoyur, içki içir, onlar dinsizdirlər, оп- ların yanına dərs oxumağa uşaq göndərmək иди" nahdırə — deyə təbliğat aparmağa başlayırlar. Belə tə ва tın əsas səbəblərindən biri də Qori müəllimlər seminariya- sının tatar(Azərbaycan) şöbəsinin müdiri Е/Әлтәгиа- yevskinin Azərbaycan dilində sövti üsulla yazdığı “Vətən diliə və Rəşid bəy Əfəndiyevin eUşaq bağçasın dərsliklərinin məktəb və maarif sahəsində böyük dəyişiklik əmələ gətir- məsi idi. Həmin illərdə nə hazırlıqlı Azərbaycan dili müəl- limləri, nə də şagirdlər üçün sövti üsulla yazılmış əlifba dərsliyi vardı. Köhnə tipli məktəblərdə isə qədim ərəb “ fars dilində yazılmış dərsliklər şəklində tərtib edilmiş ku- istifadə olunurdu. m ——.. dis M.F.Axundovun böyük səyi və təşəbbüsü ilə acılışına icazə alınmış və 1879-cu ildə təşkil —. Çernyayevskinin rəhbərliyi ilə çətin bir şəraitdə fəa — göstərən Qori seminariyasının Azərbaycan (tatar) z Ы üç il sonra öz bəhrəsini verməyə başladı və 1882-ci ildə bu söbənin ilk buraxılışı oldu. Həmin buraxılışda — nı müvəffəqiyyətlə bitirən tələbələrdən biri də Rəşid bəy | ка, . . mur”. 1884-cü illər arası 6 nəfər şəkili gənc Qori mü- əllimlər seminariyasının Azərbaycan şöbəsini bitirərək Şə- na işə göndərilmişdir. | ı ЫҸ dənin gəlməsilə əlaqədar alaraq, Şəkidə . Qəbələ, Oğuz, Xaçmaz, Qoxmuq, Göynükdə — ir rus-müsəlman məktəbi açılmışdı. Bu yeni tipli məktəb 2 də həmyerlilərimizdən Əhməd Bayramzadə, Yusif . ҹ̧ yev, Məmmədəli Xəlifəzadə, Rövşən Əfəndiyev, Əbdülma bud Əfəndiyev fəaliyyət göstərmişlər.
İşıq məbədi (Bu eyeni-üsulluə (cüsuli-cə- didə), yaxud o zamanlar deyildiyi ki- mi dmillb məktəblər yarımsavadlı | mollaların dərs dediyi və dərs kitab- ğ ları eQuranə, Sədinin eGülüstanə və | “Büstamından ibarət olan köhnə mollaxana və mədrəsələrə böyük zərbə vurdu.Yeni məktəblərdə şa- girdlər artıq həsir üstündə yox, par- talarda otururdular, tabaşirdən, ka- randaşdan istifadə edirdilər. Qamış- Xeyriyyəçi dan düzəldilmiş qələm əvəzinə, po- Həsən kişi lad qələmucu işlədirdilər, məktəbin nizam qaydalarını öyrənirdilər və s. Bu yeni məktəblərin əhəmiyyəti bir də onda idi ki, uşaqlar ilk dəfə ana dillərində — Azərbaycan dilində elmlərin əsas- larını öyrənirdilər. Azərbaycanda belə yeni məktəblərin açılması böyük bir mədəni hərəkatın başlanğıcı, yeni mütərəqqi ideyaların köhnə, çürük və mürtəce ideyalar üzərində ilk qələbəsi,
mədrəsələrin ləğv olunmasının, cəhalətin məğlub olması- nın başlanğıcı idib.:
Yeni açılan məktəblərə malik olmaq istəyən rühanilə- rə və köhnəpərəstlərə qarşı “МоПа Nəsrəddinə yurnalında dərc olunmuş “Çaqqal başlıqlı felyetonda deyilirdi.
€...Nuxa şəhərində iki yerdə gimnaziya açılıb: biri yu- xarıbaşda – Çaqqal dərəsində, o birisi isə Dabbaxxanada.
A, molla, gələsən-görəsən, müsəlman balaları parta-
Əziz Şərif, “Cəlil Məmmədquluzadənin mühitb, cAzərbaycanə Јагпаһ 1957, səh:182-183.
— İşıq məbədi | pat necə oxuyurlar... İşlər çox yaxşı “xl .—.. ... isəlman balaları dərs . çaqqallar qoymurlar ki, müsə . m. dun başlanan kimi başlayırlar Milanda Pan Allah, . Har ulamasın...? olla dayı, bircə yaz ki, çaqqa r | : 0 sinin təsir və təhriki ilə avam valideynlər öz uşaqlarını yeni açılmış erus-tatarə məktəblərində ... istəmir və həmin məktəblərdə oxuyanları da .—. yo larla təhsildən yayındırır, dini məktəblərə cəlb edirdi - Qori müəllimlər seminariyasının məzunları XX = liyin əvvəllərində, həm də ondan sonra da Şəki qəzasın a: bəlkə bütün respublikada maarifin tərəqqisi və gənc - əllim kadrlarının yetişdirilməsi işinə böyük və təqdirəlayıq k sərf etmişlər. | | m. Bu zaman Şəkidə də maarif sahəsində ehtiyac və tə ləbat çoxalmışdı. | | : Rus-tatar məktəblərinin inkişafı tədricən Azərbay canlı müəllim kadrlarının artması üçün — -- ... ili bu məktəblərdə bir iən hazırlayırdı. Azərbaycan di ... = Bu məktəblər demək o tədris olunmağa başlanmışdı. məl i ki, Azərbaycanda ana dilində məktəb yaratmaq — pe дәлә zəmin hazırlayan ilk maarif ocaqları olmuşdur. , Lakin Azərbaycan dilinin tədrisinə —-.—. vaxt verməklə məsələ bitmirdi. Qarşıda anadilii -— i kadrların çatışmaması, proqram, dərslik və ... z 5. ҹу girdlər üçün metodik vəsaitin yoxluğu kimi çox ciddi lələrin həlli dururdu. | | m XX əsrin ilk onilliklərində mətbuat səhifələrində .. ӧла mübahisə və mübarizələr gedirdi. Azərlısiysazıın mütə- rəqqi ziyalıları, müəllim və maarifpərvərləri proqram,
1: Molla Nəsrəddinə furnalı, 1908, Хе14.
İşıq məbədi
dərslik yaratmaq, Azərbaycan dili tədrisinin metodikasını
hazırlamaq fikirləri irəli sürürdülər. Digər tərəfdən onlar məktəblərə təsadüfü adamların, rühanilərin Azərbaycan dili müəllimi təyin edilməsinə qarşı öz etirazlarını bildirir- dilər.
Azərbaycan dili tədrisinin metodikasını yazmaq, bu xüsusda məqalələr, kitabçalar buraxmaq haqqında da fi- kirlər irəli sürülürdü.
Həsən bəy Zərdabi cAçıq məktubə başlıqlı məqaləsin- də müəllimləri yazıb-yaratmağa, dərsliklər hazırlamağa, məktəb şagirdlərinin bilik və görüş dairəsini genişləndir- mək məqsədilə elmi əsərləri tərcümə və nəşr etmək işinə qoşulmağa çağırırdı.
€.... Yazın görək nə oxuyaq, necə oxuyaq, harada oxu- yaq? Bəlkə siz elə fikir edirsiniz ki, məktəblərdə verdiyiniz dərslər bəsdir, artıq lazım deyil? Yox, yox, o vaxtlar keçib- dir, damcı-damcı ilə yaramız sağalan yara deyil, indi sel vaxtıdır. Elm gərək sel kimi axsın ki, hər istəyən ondan içib doya bilsin. Belə yanğı vaxtında hər millətini istəyənin borcudur ki, birə-beş artıq işləsin... Gözlərimizi dövlətlilə- rin əlinə dikib, onların qara sandıqlarına ümid olmaq na- haqdır. |
Elə bu baxımdan da yeni məktəbləri saxlamaq üçün savadlı müəllimlər lazım idi.
1917-ci ildə birinci dəfə açılmış olan üçaylıq pedaqo- јл kursu bitirənlər ibtidai məktəb müəllimi vəsiqəsi aldı.
Lakin bütün bu tədbirlər xalq maarifinin tələblərini ödəmirdi. Vəziyyət elə idi ki, şəhərin özündə belə məktəb- yaşlılar məktəblərə cəlb olunmamışdılar. Xüsusən, qızla-
“eHəyat qəzetb, 1905-ci il, No 35 “Ə Әб €”
——— —— —— İşıq məbəd —Б–жһк- “ — rın təhsilə cəlb olunması cox acınacaqlı vəziyyətdə idi. Ta: rix boyu elmin ziddinə olan avamlıq və ..— şəriət qanunları maarifin inkişafına mane olurdu. z .- və fırıldaqçı din xadimləri öz mövqelərindən azacıq da olsa i istəmirdilər. ә ... | — də Şəki qəzasının əhatə etdiyi Qəbələ, Nic, Cəfərabad, Göynük nahiyyələrinin 120 kəndi -— maqla bütün yerlərdə .—.. ан sayı 1500-dən ildi. (1917-ci il siyahısına görə m zi 5. da Rəşid bəy Əfəndiyev yay-tətili dövründə xalq məktəblərini müəllimlə təmin etmək üçün Nuxada vəl sa müddətli müəllimlər kursu təşkil edir, yeni açılan mək- ücün müəllimlər hazırlayırdı. | uz” 1911-1917-ci illər arası tərəqqipərvər "yarə rın təşəbbüsü ilə bir çox əziyyətlər hesabına açılmış sək- kizillik klassik gimnaziya, dördsinifli sənət məktəbi, qız məktəbi də bir neçə il davam etdikdən sonra rühanilərin iri 1 ölandı". | | – Şəki XIX əsrdə Azərbaycan ictimai fikir tari- xinə Mirzə Fətəli Axundov kimi böyük mütəfəkkir, yazıçı və dramaturq, İsmi bəy Nakam kimi şair, Rəşid bəy “mu diyev kimi maarifpərvər, dramaturq və pedaqoq, Şeirləri dillər əzbəri olan aşıq Molla Cümə, Ələsgər Abdullayev səikli Ələsgər kimi məşhur xanəndə, onlarla xalq — Tı bəxş etmişdir. Lakin — ә qaranlıq zülmə İÇİ -tək parlayan dan ulduzları 101. | də. —— onilliyinin ilk illərindən xalq maari- fi özünün sürətli inkişaf dövrünə qədəm qoydu. лира ilin may ayında Şəkidə Qəza İnqilab Komitəsi yanında .. maarifi şöbəsi yaradıldı. Qabaqcıl maarifçi Ələkbər Mah- mudov şöbəyə müdir təyin edildi. “ə Ә7 €Z
İşıq məbədi
Xalq maarifinin birdən-birə dirçəldilməsi, inkişaf et-
dirilməsi çətin idi. Çünki məktəb binaları, dərs ləvazimat- ları yox idi, müəllim çatışmırdı.
Fərdi təqaüdçü Əhməd Nəbiyevin 1970-ci ildə eŞəki fəhləsi qəzetində dərc olunmuş eŞəkidə maarifin tarixin- dənə başlıqlı xatirələri XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərin- də Şəkidə xalq maarifinin vəziyyətini əks etdirdiyindən, həmin sətirləri bir də sizinlə birlikdə oxuyuruq.
eŞəkidə ilk milli məktəb 1893-cü ildə açılmışdı. Bu məktəb əvvəlcə kirayə edilmiş əczaxana binasında açılıb, iki aydan sonra yuxarı birinci cümə məscidinin (Xanzadə- lərin məscidi) həyətində tikilən binaya köçdü.
Çar hökuməti zamanı milli məktəblərin açılmasına icazə verilmədiyindən bu məktəbdə ancaq şəriət dərsləri keçiriləcəkdir deyə icazə alınmışdı.
Hafiz Məhəmməd Əmin Şeyxzadə müdir, Ömər Faiq Nemanzadə, Qəzənfər bəy Cavanşirov, Hacı Molla Zəkəriy- yə, molla Tacəddin İmamzadə müəllim idilər.
Məktəbə 16-18 yaşı olanlar da qəbul olunurdu. Yaş- 1 tələbələr sırasında Məmməd Hacı Süleyman oğlu, Əbdül Kazım Nəbiyev (Sabit Rəhmanın atası), Əhməd Hacı Kərim oğlu, Hacı Ağakişi oğlu, Əbdülsəlam Əfəndizadə və törələ- rin Osmanı vardı.
Məktəb bir çox müşkülat və etirazlardan sonra rəğ- bət qazandı. Qafqaz aləmində misli görünməmiş bu təzə üsulda məktəbə şəhərdən və ətrafdan (Oxuddan) şagird qəbul edildi. Üsul və intizamı ilə bu məktəb gün-gündən xalqın nəzər-diqqətini cəlb eləyib bir пес̧ә 1 ərzində hər il artmaqda, böyüməldə idi.
Dərs haqqı ayda bir manat idi. 1986-cı ildə məktəbin həyətində tələbələrin müəllimlər ilə və məktəbin üç nəfər
İşıq məbədi hamisi — Hacı Süleyman Hüseynov, saatsaz Mustafa Bədə- lov və Hacıağa Məhərrəm Hüseynov ilə birlikdə foto rəsmləri alınmışdır. Bu şəkil “Тәгсӧтпапә qəzetində dərc olunmuşdu.(Bu fotoşəkil məktəbin keçmiş tələbəsi olan Məmməd Lələzadə müəllimdə də vardır.)
Şeyxzadənin arvadı Əsmə Soltan xanın qızı Şəfiqə xanımın yardımı ilə evində qız məktəbi açmışdı. ə kiçikyaşlı oğlan uşaqları da qəbul olunurdu. (Abdulla - dürrəhmanov ibtidai təhsilini orada almışdı.) Oğlan uşaq- ları üç il oxuduqdan sonra sövtiyyə məktəblərinə köçürü- ur ildə Şeyxzadəni Şamaxıya dəvət edirlər. Ə, ailəsini də götürüb oraya köçür. O gündən etibarən qız
i də bağlanır. mp— yerinə Molla Ağakişi təyin olunur. Tələ-